Egitim ve Arastirmada Bilgisyara Aglari

Bilisim'93

Mustafa Akgul
Bilkent Universitesi
akgul@bilkent.edu.tr

ODTU Insaat (1970), ODTU Matematik/Yoneylem (1974) ve Waterloo Universitesi Combinatorics \& Optimization (1981) mezunudur. TUBITAK, ODTU, Delaware, ve Kuzey Karolina Devlet Universitelerinde calismistir. 1987 yilindan beri Bilkent Universitesi Endustri Muhendisligi Bolumunde ogretim uyesidir.

OZET

Bilgisayar aglari bugun dunyayi kucuk bir koye dondurmek uzeredir. Erisilebilecek nesneler bir yandan bir bilgi okyanusu olusturmakta; ote yandan bu orgutlenmenin karmasikligi, daginikligi bir labirent goruntusu vermektedir. Bu konusmada, egitim ve arastirmaya yonelik bilgiye erisim araclarinin kisa bir tanitimi yapilmaya calisilacaktir.

ABSTRACT

Computer Networks is transforming the world into a global village in which we can reach files in the next continent in a few seconds. There is an ocean of electronic objects of all sorts distributed all over the globe. We will give a short account of tools of exploring, browsing, discovering, searching and retrivial of documents from networks such as: ftp, gopher, wais, www, alex, prospero, telnet, hytelnet, fsp, finger, whois, phonebook etc.

Internet Nedir?

Internet kisaca `Network of Networks' diye tanimlanabilir. Internet, universiteler, arastirma kurumlari, hukumetlerin bazi kesimleri, buyuk ticari kuruluslarin arastirma bolumleri (ATT Bell Labs, IBM Yorktown, Almaden gibi), DEC'in Decnet'i, ticari kuruluslar (MCImail, Compuserv, ATTmail) olusan bir ag.

Bu aglarin calismasinda gecerli bazi temel kurallar: ticari olmamak, genel ahlak yasalarina uymak, politika yapmamak. Ama aglar uzerinde her turlu bilgiyi iletmek veya bilgiye erisek mumkun.

Teknik acidan Internet'i belirleyen ozellik; kullandigi protokol ve hatlarin esas olarak devamli acik olmasidir. Sayet elinizde TCP/IP ile konusabilen bir makine var ise, sizin Internet servislerinden yararlanmaniz mumkun. Elinizdeki makine DOS, OS/2, VMS, Amiga, Atari, VM/CMS ve tum varyasyonlariyla Unix olabilir. gesitli sekillerde aga baglanmis olabilirsiniz. Elinizde grafik yetenekleri ustun olan bir is istasyonu olmasi, kullanici ara yuzunun daha kolay olmasini saglayacaktir, ve bazi goruntu ve sesleri daha iyi degerlendirmenize olanak saglayacaktir.

Tum Internet bolgelere (domain) bolunmus, ve her bolge kendi alt bolgelerine ait bilgilere sahip. Her bolgenin bir sorumlu makinasi, o bolgeye ait yonlendirme (routing) bilgilerini sakliyor ve isteyen baska makinelere veriyor. Guvenilirlik acisindan, bunlarin yedekleri de var tabii. Bu ise dinamik bir yapi saglamaktadir. Yonlendirme dinamik olarak degisebilmektedir. Ornegin {\bf .tr, .edu.tr} ve {\bf metu.edu.tr} birer bolge ve sirasiyla, Turkiye, Turkiye'deki Egitim Kuruluslarini ve ODTU alt bolgelerini belirtir. Bunlarin ucu icin de ODTU'deki {\bf knidos.cc.metu.edu.tr} makinasi gerekli yonlendirme bilgisini tasir.

Internet'in calismasinin uc ana araci var: SMTP, FTP ve TELNET. Tabii bunlar IP (Internet Protocol) uzerine kurulu TCP'nin yaninda UDP, Z39.50, Prospero gibi protokoller da gecerli.

SMTP esas olarak elektronik mesaj (e-mail) iletisiminde kullanilmaktadir. Geri kalan Internet islevleri ftp ve telnet servisleri ve onlarin uzantilari yoluyla saglanmaktadir.

FTP (File Transfer Protocol) Internet uzerindeki her hangi iki makina arasinda kutuk transferi yapmaya olanak saglamaktadir. A makinasindan B makinasina baglanilmakta; B'de server ya da deamon programiyla, A'daki uyguluma (client) programi FTP protokolune gore konusmakta, A ile B arasinda kutuk degisimi olmaktadir.

Dosya paylasiminin baska onemli yontemleri Network File System (NFS), Andrew File System (AFS) ve Alex sayilabilir. Ornegin, St. Louis'deki Washington State University arsivi (wuarchive.wustl.edu) kendisi onemli arsivleri NFS ya da AFS yukluyor ("mount" ediyor) ve bu tip yuklemeleri tesvik ediyor. Isteyen onemli diskleri kendine mount ediyor.

TELNET (ya da Remote Login), gene Internet uzerindeki iki makinenin, marka ve isletim sisteminden bagimsiz olarak birindeki bir kullaniciya ikincide calisma olanagi saglamistir. Gene client/server ya da deamon/client turu bir baglanti soz konusudur.

Internet'in temelde sagladigi, hizli haberlesme ve buyuk hacimdeki kutuklarin hizli el degisimidir. Tum bu mekanizmalar sonunda, nasil ki dunyanin obur ucunda olanlari TV'de izleyip, basinda okuyabiliyorsak, benzer sekilde de bilim, arastirma, gelistirme v.b. konularda gelismeleri cok hizli bir sekilde izleyip, ilgili dokumanlara, programlara, multimedya ortaminda erisebiliyoruz. Ornegin, Silicon Vadisinde yapilan bir basin toplantisinda soylenenlerin, tum metnine bir kac saatte erismek mumkun. Tabii, size hemen gonderilirse, bir kac dakika icinde elinizde. Ya da MIT'deki arsive konan bir programi ilanindan once alip calistirmak da olanakli.

Kamuya Acik Arsivler

Universitelerin, Bilgisayar firmalarinin, hukumet kuruluslarinin vb, elindeki belge ve programlari tum dunyada isteyen herkese (kamuya) acma yollarinin en temel yolu Kamuya Acik Arsivler'lerdir (Herkese Acik Arsivler). Diskte belirli bir ayrilir; oraya insanlar paylasmak istedikleri nesneleri koyarlar. Bunlar, `White paper' olabilir, ticari yazilim icin `bug-fix' olabilir, `policy statement' olabilir, duyurular olabilir. Universite ortaminda, gelistirilen tezler, yazilan teknik raporlar, programlar, ses kutukleri, resim kutukleri olabilir.

Bugun Turkiye'de, Bilkent Universite'sinde (ftp.bilkent.edu.tr) ve ODTU'de (karakoy.srdc.metu.edu.tr) ve TUB\.ITAK (ftp.tbtak.metu.edu.tr) herkese acik arsivler bulunmaktadir.

Devlet Istatistik Enstitusunun verilerine, Planlamanin Dokumanlarina, Parlamentonun Tutanaklarina elektronik olarak erismek o kadar zor olmamali ornegin.

Arsivlerde neler bulunabilir:

Notasyon

Bu metinde bir cok dokumana referans verecegiz. Bunlarin buyuk cogunlugu elektronik dokuman ve Bilkent Arsivinden e-mesaj ya da ftp ile alinabilecektir. Bazen de arsivde bir dosya'ya (directory) referans verecegiz. \bakiniz{dokuman} Bilkent arsivindeki bir dokumani ve \bakiniz{dir/} ise bir dosyayi belirtecektir. Metnin sonunda Bilkent arsivine nasil erisilebilecegi anlatilacaktir. Tum Internet'te {\bf node:Path/file} ya da {\bf Path/file@node}, node isimli makinede Path/file seklinde erisilebilen bir kutugu belirtir.

E-mesaj Temelli Servisler

Elektronik Aglarda kullanim acisindan en cok kisinin yaralandigi servis e-mesaj servisidir. Hemen hemen tum ag'lerden otekine e-mesaj ile ulasmak mumkundur. Ulasmak istediginiz kisinin e-mesaj adresi esas olarak yeterli olmaktadir. UUCP ve BITNET'de bir miktar yonlendirme bilgisi gerekmektedir; UUCP'de bazi onemli ara dugumler; BITNET ise hedef dugumun dugumtablosunda olmasi gerekmektedir. Bolge isimlerini temel olan Internet'te bu daha dinamik bir yapiya sahiptir; en ust duzey bolgeden basliyarak yolunu bulabilir mesaj. Aglar arasi gecis `gateway' makinalari sayesinde olmaktadir;

Esas olarak sadece e-mesaji kullanan servisler acisindan BITNET ve tum diger ag'lari Internet'in parcasi saymak gerekir.

Listeler

Belirli bir konuda ugrasan insanlarin haberlesmesine yonelik {\em liste, bulletin\_board} gibi mekanizmalar var. Ana islevi, belirli bir adrese gonderilen mesajin bir grup insana dagitilmasidir. \.Insanlar, bu mekanizmaya ya kendi istekleriyle abone olurlar, ya da bulletin board ya da news yoluyla okurlar. Bunlar'i calistiran yazilimlar, {\em listserv, list-manager, robot-mailer\/} gibi isimlerle bilinirler; ayrica bir miktarini `sendmail' halleder. BITNET uzerindekilerde fileserver ozelligi de vardir; eski tartisma tutanaklarini ve baska kutukleri da istek uzerine ya da otomatik olarak gonderebilir.

\bakiniz{liste.tr, listserv.yardimci}

Mail-server, Netserv, Listserv, ftp via mail

Bunlar belirli adrese gonderilen mesajlari okuyup, degerlendirip, sonuclarina gore bazi isler yapip sonucunu istenen adrese gonderen programlardir. Her birinin kendi dili vardir. Gonderilen kutugun turune ve buyuklugune gore bunlari kodlamak ve parcalamak gerekebilir. Her bir server bunu kendine gore yerine getirmekte ve kullaniciya bir miktar ozgurluk tanimaktadir.

Netserv, BITNET'e ozgu ve sadece BITNET'e ait bilgileri dagitir. BITNET listserv'i, BITNET'deki listlerin gunluk islerini yonetir ve bu arada belirli kutukleri gonderebilir. Dosyalara uye olmak ve onlar degisince haberdar olmak ya da yeni kutukleri edinmek olanagi saglar.

\bakiniz{Earn-Guide.txt}

Kamuya acik arsivleri mesaj yoluyla dagitmak icin yazilan programlara, genellikle, mail-server denmektedir. Bunlar, kendilerine mesaj ile gonderilen komutlara cevap verirler, istenilen kutukleri gonderirler. Gerektiginde kodlayip, parcalara bolerler. gok buyuk olmamak kaydiyla, tum directory'u bir buyuk kutuk olarak gonderme yetenekleri vardir (tar.z, .zip ya da .zoo gibi). BITNET uzerindeki {\bf trickle} da benzeri bir yapiya sahiptir. Bir onemli farki, arsivinde kutukleri tutmak yerine, kutuklerin bir listesini ve kucuk bir kase tutmasidir. Bunlarin bir kisminin, bir haber verme servisi de vardir: yeni gelen kutukleri haber verir. Bilkent de boyle bir servis var: bilserv@trbilun.bitnet ve mail-server@bilkent.edu.tr adiyla calismaktadir.
\bakiniz{mail-servers, notifier.help, servers.info}

Kamuya acik arsivlerin cok azina mail-server'le erismek mumkun. Internet uzerinde bunlari ftp kaynakli servislerle erismek mumkunse de, BITNET uzerinden bunlara erismek mumkun degildir. Bu nedenle, e-mesaj yoluyla ftp programi kullanilir. Bitftp denilen bu programda kullanici, bir ftp oturumundaki komutlari onceden yazip gonderiyor, bitftp onun adina bu isi yapiyor, tutanaklari ve istenen kutuklari uygun buyukluk ve formatta kullaniciya gonderiyor. Su anda ODTU'de benzeri bir servis kuruldu. DEC'in de benzeri bir servisi var. PC ve Unix uzerinde calisan `batchftp' programi da ayni mantikta calismaktadir.
\bakiniz{metuftp.help, dec.help, bitftp.help}

Network News

Network News, Usenet News ya da kisaca News olarak bilinen bu haberlesme faaliyeti, dunya elektronik ortaminin cesitliligi, demokratik yapisi ve karmasikliginin bir kanitidir. Internet, BITNET ya da UUCP aglarinda News'i alabilirsiniz. Surekli olarak yeni news gruplari belirli yontemle (oneri, tartisma ve oylama) yaratiliyor. Yazilim, donanim, kultur, egitim, rekreasyon, bilim, gibi ana gruplar var. Bir kac ozel guruba dikkati cekmek istiyorum: comp.sources, comp.binaries, comp.archives, comp.answers, new.newsgroup. Hemen her gurubun cok sorulan sorular ve cevaplari iceren FAQ (Frequently Asked Questions) kutugu vardir. Ilgilendiginiz konularda onlari bulup okumakta yarar var. Bunlar o news grupta ve news.answers da peryodik olarak yayinlanir.

NNTP kullanarak sadece isteginiz `news article'larini tasiyabilirsiniz. Bunun icin bir NNTP server'e ihtiyaciniz var. Su anda, Bilkent de biz `News'u bu sekilde okuyoruz.
\section*{Telnet Temelli Servisler} TELNET bir kullanicinin baska bir makinede calismasini saglayan bir emulasyon programidir. Her makina/isletim ortaminda calisan uygulama programi vardir. VM/CMS'e baglanmak icin 3270 ve 3179 ve bunlarin X surumleri vardir. Telnet hesabiniz olan baska bir makinede calismaniza olanak verir.

Bazi servisler herkese aciktir. Kutuphane taramasi, {\bf freenet} denilen elektronik universiteler, daha sonra anlatacagimiz servislere ({\bf gopher, www, wais, netfind, archie, veronica, phonebook}), bazi internet oyunlari (`virtual reality') herkesin TELNET kullanarak erisebilecegi servisler. {\bf Hytelnet}, herkese acik telnet temelli servisleri toplu bir halde sunar. Hytelnet'in su anda, pc, mac, amiga, vax/vms ve unix surumleri var.

Kutuphane Taramasi

Kutuphaneler kendi kullanicilarina servisleri elektronik yolla vermeye basladiktan sonra bunu dis kullanicilara da aciyorlar. Bu gun, evinizdeki PC'den ya da buronuzdaki is istasyonu ya da baska bir makineden, Library of Congress'in kutuphanesine, California Kutuphane sistemi (MELVYN), Colorado CARL sistemi gibi yuzlerce kutuphaneye erisebilirsiniz; kitap ve teknik raporlar uzerinden tarama yapabilirsiniz. Dogal olarak, bazi ticari servislere erisemezsiniz. Ulkemizde, Bilkent ve Anadolu Universitelerinde TELNET ile etkilesimli, YOK, Dicle ve Akdeniz Universite Kutuphanelerine e-mesaj ile erisebilirsiniz. TUB\.ITAK, kutuphane sorgulamasi icin bir arayuz gelistirdi.
\bakiniz{internet.library, library.txt, anadolu.kutup-2, yokdok}

FTP: Arsivlere erismenin temel yolu

FTP iki makine arasinda, isletim sistemi ve mimariden bagimsiz olarak kutuk transferi saglar. Kamuya acik arsivlere erismenin en temel yolu ise `anonymous' veya 'ftp' isimli kullanici yoluyla yapilan kutuk transferidir. Bu transfer, deamon/client turunde calisir. Deamon proses, kullanici bu iki ozel isimden biri olunca; kendi sisteminde `ftp' isimli kullanicinin sahip oldugu disk alani ile sinirlar. Deamon process, unix de bile cesitlilik gosterirler. Deamonlar genellikle, yapilan transferi kayit ederler. Password olarak da kullanicinin e-mail adresini isterler. Genellikle, `incoming' isimli directory'lere misafir kullaniciya kutuk birakma izni verirler.
\bakiniz{ftp.faq, ftp.list}

Ftp'yi daha kolay bir sekilde yapabilmek icin yazilmis programlar arasinda `ftptool, batchftp, xftp, xtp, getit, xgetit, ncftp' sayilabilir.
\bakiniz{UNIX/Xapp/, UNIX/Internet/Ftp}

Gopher: Git Bana Dunyayi Getir

Minnesota Universitesi'nde gelistirilen ve adini Minnesota'da yaygin olan sincap benzeri bir canlidan alan bu program, gopher arsivindeki dokumanlara bakmak, almak, cesitli taramaklar yapmak, FTP arsivlerine baglanip kutuk almak, gibi yetenekleri olan menu temelli bir aractir. Bir gopherdan baska gopherlara baglanmak mumkun oldugu gibi, {\bf WAIS, archie, veronica, phonebook} gibi uygulamalara erismek mumkundur. Gopher, ses, goruntu gibi multimedya ortamlarini, postscript ve richtext gibi formatlarinda incelemenize olanak vermektedir. Ayrica Telnet kullanarak kutuphaneleri tarayabilirsiniz, Free Universitelerde dolasabilirsiniz, internet oyunlari da oynayabilirsiniz. Internet news'i de okumaniza izin vermektedir.

Turkiye de su anda Bilkent ve ODTU'de Gopher server ve tabii client'lari var. Unix'de vt100, X11, Openwin ve emacs uzerinde calisan client'lari var.
\bakiniz{gopher-faq, GopherGuid\_Jun15.ps}

WAIS: Metin Uzerine Tarama

Thinking Machines, Apple, Dow Jones ve Wall Street Journal'un ortak cabasiyla baslayan WAIS (Wide Area Information Server), dagitik (distributed) bir tarama ve kutuk erisim sistemidir. Z39.50 protokolunu esas alan server'lar bir `directory of server'e kayit olurlar ve kendi tasidiklari tum dokumanlarin `inverted indekslerini' tutar ve boylece tam metin uzerinden tarama yapar. Tarama yapmak isteyen kullanici, `client' program kanaliyla, bir ya da daha fazla server'i secer, ve bazi kelimeleri verir onlar uzerine tarama yapmasini ister. Her server taramalari yapar, ve sonuclari bir dokuman listesi ve `basari sayisi' ile geri doner. Xwais client'inda, kullanici `similar to' opsiyonu ile taramayi daraltabilir. Daha sonra kullanici, bu dokumanlari isaret ederek, kopyasini alabilir. X ve vt100 client'lari var. Bilkent'te kaydedilmemis bir server ve client'lar var. Telnet olanagi olan herkese acik bir `wais' hesabi var. Diger bir deyisle, `wais' isimli kullanici olarak, ftp.bilkent.edu.tr'a girip, taramanizi yapabilirsiniz; kopyasini aldiginiz kutukleri ise, ftp ile pub/incoming/wais altindan alabilirsiniz.
\bakiniz{Wais/}

Fizikcinin Agi: WWW

Avrupa Nukleer Arastirma Merkezi CERN'de Yuksek Enerji Fizikcileri icin baslatilan bir proje olan {\bf World Wide Web; Gopher, Wais, ftp, Archie, News}'un uzerine HyperText'i koymustur. Dokumanlar, HyperTexT Markup Language (HTML) ile isaretlenmis durumdadir; bir dugmeyi secince, onun isaret ettigi dokumana, dunyanin neresinde olursa olsun hemen baglaniyorsunuz. CERN'de bulunan bir dokumani okuyamaya baslayip, oradan Avustralya'ya gecip, oradan Illinois'a gecmek cok kolay olan bir sey. WWW server'leri HTTP protokolune gore calisiyorlar. WWW'nin 3 ana dal'i var: i) konuya gore dallanma, (havacilik, astronomi, biyoloji bilimleri, bilgisayar bilimleri, ve beseri bilimler) ii) Server tipi (WWW, Gopher, News, Archie, FTP gibi) ve iii) Orgut tipine gore bir dallanma. Yuksek enerji fizigi ile ilgili merkezler, dokumanlar disinda, VAX VMS yardim kutuklarina, Unix Manual sayfalarina, SUN, HP/UX, Aix, Ultrix, Vax/VMS, TeXinfo, X11 dokumanlari, RFC'lere, `White House Papers' kadar erismek mumkun.

Client olarak, line mode calisan bir {\bf www}, X11 altinda calisan, {\bf xmosaic, tkWWW} gelismis modelleri var Bilkent'te kullanimda. Ayrica {\bf erwise, viola, midas} gibi deneme asamasinda baska client'larida var. Telnet olanagi olan herkes, ftp.bilkent.edu.tr'a `www' isimli kullanici olarak girebilir, www programini calistirabilir; sayet her hangi bir kutugun kopyasini aldiysa, daha sonra ftp ile pub/incoming/www altindan kutugunu alabilir.
\bakiniz{WWW/}

Iskenderiye Kutuphanesi: Alex

Alex adini antik Isken\-deriye (Alexandria) Kutup\-hanesinden almak\-tadir. Unix altinda NFS deamon'in calis\-madigi makinelerde calis\-mak\-tadir su anda. Kullaniciya, tum Internet'i tek bir kutuk sistemi olarak sunmaktadir. En basit haliyle Carnegie Mellon University'de bir diski kendi makinenize NFS yuk\-leyerek kullaniyorsunuz. Tum Internet, bir Unix kutuk sistemi olarak emrinize aittir: cd, cp, find, gibi komutlari kolay\-likla kullanabilirsiniz. Ornegin, X11'in merkezi arsivine erismek icin:\hfill\\ \centerline{ cd /alex/edu/mit/lcs/export/pub/R5} demek yeterli olmaktadir. Altinda yatan ftp ve kase tutma mekanizmalari var tabii. Alex'i gelistiren kisinin yaptigi bir kac uyarlama var: `Readmes' ve `cs-tr'. cs-tr bilinen tum bilgisayar bolumlerinin teknik raporlarinin tutuldugu makinelere `soft link' yapilmis. \hfill \\ \centerline{cd /alex/edu/cmu/cs/sp/alex/links/cs-tr} ve arkadan `ls' deyince bunlarin listesini goruyorsun; istedigine gir; etrafi kolacan et, begendigini al. `Readmes' ise, tum Internet'deki kamuya acik arsivlerdeki README kutukleri uzerinde bir Wais indeksi yaratilmis durumda. Ayni sekilde, cs-tr'daki teknik raporlar uzerinde de bir Wais index'i yaratilmis durumda; onun adi ise cs-techreports.
\bakiniz{alex.ps}

Kisisellestirilmis Hayali Arsiv: Prospero

Prospero bir protokol adidir ve archie client'lari bu protokol'u kullandiklari icin daha hizlidirlar. Kullanici kendi ihtiyacina gore, kendi hayali (virtual) directory'sunu kurar ve standart Unix komutlarinin `hayali' turleriyle : vcd, vls, vln, vrm, vget, vmkdir, kendi hayali arsiv dunyasini duzenler. Tabii, arkada ftp ve kase mekanizmalari calismaktadir; kullanici `vget File' komutu verdigi zaman, soz konusu kutuk ftp ile alinip getiriliyor.

FSP: Ftp'ye Alternatif

TCP yerine UDP'yi kullanan FSP server ve client acisindan kaynaklari daha iyi kullanir. Bir kutuk transferi sirasinda hat giderse ya da makinelerden biri olurse, ftp'de her seye yeniden baslamaniz gerekmektedir. Fsp ise, en fazla bir paket kaybeder; esas olarak kaldigi yerden devam eder. Birden fazla client programi var. Bir client ftp'ye benzer; digerinde ise her komut ayri kucuk bir programdir. Henuz yeteri kadar yaygin degil. Bu hem client ve server `port' edilmesi acisindan hemde server'in calistigi arsiv sayisi acisindan gecerli. Fsp calistiran buyuk arsivler arasinda wuarchive.wustl.edu, ftp.germany.eu.net, taxus.uib.no, tsx-11.mit.edu src.doc.ic.ac.uk'yi sayabiliriz. Bilkent de server ve client calismaktadir.
\bakiniz{fsp.info, fsp-servers, fsp.faq, FSP/}

Adres Bulma: Finger, Whois, Ph

Diyelim ki, bir kisinin adini biliyor (Ahmet Bey) ve onun adresini (e-mail, telefon) ogrenmek istiyorsunuz. Sayet calistigi kurulusu biliyorsaniz, o kisinin adresini ogrenmek icin su araclari kullanabilirsiniz:

\bakiniz{address.help}

FTP'de Yol Sorma: Archie

McGill Universitesinde gelistirilen Archie, kamuya acik ftp'ye izin veren arsivlerdeki kutuk isimlerini bir veritabaninda tutan ve bunun sorgulanmasini saglayan bir server/client sistemidir. Veritabani peryodik olarak guncellenir ve McGill deki ana server, diger serverlarin uyumlu olmasini saglar. Bugun 10 tane archie server var. Archie serverlara, e-mail, telnet ve cesitli clientlar kanaliyla erismek mumkun. Bunlarin en hizli, verimli ve kullanisli olani xarchie ve c-archie client'laridir. `xarchie' de sadece bir kutuk adini degil, bir makineyi ya da bir makinede belirli bir directory'u de sorgulayabilirsiniz. Ayrica, ayni program icinden ftp yapip, sectiginiz paketleri aninda alabilirsiniz. Telnet yonteminde ayrica `whatis' veritabanini da sorgulayabilirsiniz.
\bakiniz{archie.help, archie.1}

Gopher'da Yol Sorma: Veronica

Very Easy Rodent\_Oriented Net-wide Index to Computerized Archives'in kisaltilmisidir. Archie'nin ftp arsivleri icin yaptigini, `veronica' gopher menuleri icin yapar; tum menu listeleri uzerinden anahtar kelime ile sorgulama yapar. Veronica server sayisi su anda ikidir; ve gopher icinden veronica'ya ulasmak mumkundur.

Diger Servisler

Tabii ki, Internet'in sunduklari ve bu labirent'te dolasim araclari sadece bu kadar degil. Surekli yeni servisler eklenmekte ve `resource discovery' alaninda ciddi bir arastirma surmektedir. Ornegin, Alex ve Prospero, birer Ph.D. tezi urunudur. Bazi baska onemli servis/araclar:
  • {Indie} `Distributed Indexing' olarak tanimlanabilir. Wais benzeri bir `directory of servers' ve `broker'lardan olusur. Her `broker' kendi veritabanini ve baska brokerlarda tutulan veri tabanlarini indeksler.

    Digital Library System, Semantic File System, Nomenclator kutuklari organize etmeye, bulmaya ve almaya (retrival) yonelik sistemlerdir. Daha fazla bilgi icin `resource-discovery-services.ps'e bakiniz. \bakiniz{servers.info}

    Gozlem ve Oneriler

    Tartismalara bir baslangic olmasi dilegiyle bazi gozlem ve onerilerimiz:

    Bilkent Arsivi

    Bir yili askin bir suredir faaliyette bulunan Bilkent Arsivine e-mail, ftp, fsp, alex ve gopher'la erisebilirsiniz. Arsiv'e e-mail'le erismek icin {\bf bilserv@trbilun.bitnet} veya {\bf bilserv@bilkent.edu.tr} adresine sunlari bir kutuk icinde gondermek yeter:
    begin
    index
    send yardim
    send help
    dir INFO
    index Internet
    send Istenen-dokuman
    end
    
    Bilserv, `index search dir cwd send resend pack' gibi komutlari destekler. Isletim sistemi Unix oldugundan buyuk/kucuk harf farki onemlidir. Gerekirse Istenen-dokumani belirtirken directory yapisini da belirtmekte yarar var. Ftp, fsp ve gopher icin adres ise ftp.bilkent.edu.tr, ancak hakiki adres firat.bcc.bilkent.edu.tr (139.179.10.13).

    Kaynakca

  • Ed Korel, {\sl The Whole\_Internet Users Guide and katalog}, (O'Reilly \& Assoc., ISBN 1-56592-025-2)
  • J. Kochmer and NortWestNet, {\sl The Internet Passport\/}, (ISBN 0-9635281-0-6, passport@nwnet.net)
  • H. Han, {\sl A Students Guide to UNIX\/}, (McGraw Hill, 1993, ISBN 0-07-025511-3)
  • \bakiniz{resource-discovery-services.ps}
  • \bakiniz{zen-and-internet.txt, zen-1.0.PS}
  • \bakiniz{surfing.the.internet.2.0.txt}
  • \bakiniz{Internet-A.ps, mining.readme}
  • \bakiniz{Earn-Guide.txt}
  • \bakiniz{email-get-started.txt}
  • {\sl TCP/IP Network Administration\/}, (O'Reilly)
  • G.A. Champine, {\sl A Model for Distributed Campus Computing\/} (MIT Athena Project\/), ISBN 1-55558-072-6, Digital Press, 1991